Nutrie - charakterystyka

Nutria (Myocastor coypus Moll.) trafiła z Ameryki Południowej do Europy na początku XX wieku. Hodowla tych zwierząt nie ma w Polsce zbyt długich tradycji, zapoczątkował ją niewielki import kilku par nutrii z Argentyny w 1926 roku przez Ludwika Palacha. Do wybuchu II wojny światowej w Polsce było około 500 samic następnie po wojnie starano się odbudować stado podstawowe importując materiał genetyczny Czechosłowacji, RFN i NRD. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku sprowadzono 563 zwierzęta, dzięki czemu w kolejnych latach produkcja skór wzrastała z roku na rok osiągając apogeum w 1980. Polska była wtedy największym na świecie producentem skór nutriowych pochodzących z chowu klatkowego. Wyprodukowano wówczas 3,4 miliony skór, z czego aż 70% to odmiany barwne.

W sezonie 1975/76 średnie ceny aukcyjne na skóry nutrii standard kształtowały się na poziomie 10-11 USD/szt, natomiast skóry nutrii barwnych osiągały 16-20 USD/szt. W latach następnych, przy niezmienionych cenach skór standardowych, obserwowano jeszcze większy wzrost popytu i cen na skóry nutrii barwnych.

W 1978/80 roku średnia cena skóry nutrii barwnej w eksporcie sięgała 22 USD. Niestety tak ogromna produkcja odbiła się załamaniem światowego rynku poprzez zbyt duże nasycenie rynku oraz zmianami trendów mody. Po roku 1980 na skutek systematycznego wyhamowywania produkcji skór nutriowych, doszło do znacznego obniżenia pogłowia samic stada podstawowego; liczba samic obniżyła się do poziomu 42 % w porównaniu ze stanem z lat najwyższej koniunktury. Oficjalne statystyki Centralnej Stacji Hodowli Zwierząt w Warszawie podawały, że w roku 1992 stan pogłowia samic utrzymywanych w kraju zmniejszył się do poziomu 70 tys. szt., co stanowiło zaledwie 10% ich stanu z lat poprzednich. Szacuje się, że taki stan pogłowia ustabilizował się na długo i utrzymywany jest do chwili obecnej, a roczna produkcja skór wynosi w kraju poniżej 200 tys. szt. Efektem tego trwającego od 28 lat trendu jest prawie całkowity zanik hodowli nutrii grenlandzkiej oraz odmian barwnych takich jak: standard, biała niealbinotyczna, bursztynowo-złocista, perłowa, pastelowa, sobolowa i czarna dominująca.

Wyjściową formą dla odmian barwnych nutrii była odmiana standard o barwie okrywy najbardziej zbliżonej do ubarwienia nutrii dzikiej.

W wyniku mutacji i wieloletniej pracy hodowlanej powstało szereg odmian barwnych, w tym:

• czarna dominująca będąca homozygotą lub heterozygotą (JJ lub Jj). Cechuje się bardzo silnym melanizmem, który pogłębia czerń okrywy włosowej. Brak jest strefowości włosów, jedynie na czole i obrzeżach nozdrzy mogą występować białe włosy.
• bursztynowo-złocista dominująca do barwy nutrii standardowej i wszystkich mutacyjnych odmian recesywnych. Występuje w postaci homozygotycznej (MM) i heterozygotycznej (Mm). Charakteryzuje się jednolicie rudozłotą barwą okrywy włosowej bez posrebrzenia.
• biała niealbinotyczna występująca w postaci heterozygotycznej (Hh). Barwa okrywy włosowej jest czysto biała, zaś tęczówki zabarwione są na niebiesko-czarno.
• sobolowa będąca homozygotą recesywną (aa). Okrywa włosowa oraz podszycie są czarne z odcieniem brązowym, przy czym włosy puchowe
• w partii brzusznej są lekko rozjaśnione.
• pastelowa powstała w wyniku połączenia odmiany beżowej z czarną dominującą, stąd osobniki ciemno pastelowe są homozygotami, a jasnobrązowe heterozygotami. Zwierzęta te odznaczają się jednolicie brązową barwą okrywy włosowej bez strefowego umaszczenia włosów puchowych.
• perłowa będąca homozygotą lub heterozygotą genu posrebrzenia (W). Cechuje się barwą białą przydymioną z wyraźnym odcieniem jasnoszaro-beżowym zagęszczonym wzdłuż linii grzbietu. Na podbrzuszu włosy są białe. Barwa tęczówek jest czerwonawo-brązowa.
• grenlandzka (tⁿtⁿ) do niedawna najbardziej rozpowszechniona w Polsce odmiana nutrii. Jej włosy pokrywowe są szroniasto – beżowo - szare, a włosy puchowe – szaro beżowe. W barwie ogólnej wyraźnie widoczny jest odcień beżowy i posrebrzenie. Futro na grzbiecie jest ciemniejsze niż na podbrzuszu. Kolor tęczówki – czerwono niebieski.

Obecna niska liczebność populacji nutrii grenlandzkiej, standard oraz odmian barwnych, nie przekraczająca kilkudziesięciu sztuk w każdej z odmian powoduje, że są to odmiany zagrożone wyginięciem. W krajach europejskich nutrie odmian barwnych występują tylko w niewielkich ilościach w hodowlach hobbystycznych na terenie Słowacji, Czech i Niemiec. Postępujący zanik liczby ferm i obsady zwierząt powodował konieczność natychmiastowego podjęcia ochrony wyżej wymienionych odmian barwnych nutrii.

Opracowano odpowiedni program ochrony zasobów genteycznych tego gatunku mający na celu:

• zachowanie populacji nutrii grenlandzkiej, standard i odmian barwnych białej niealbinotycznej, bursztynowo-złocistej, perłowej, pastelowej, sobolowej i czarnej dominującej oraz zwiększenie ich liczebności do minimum 500 samic stada podstawowego nutrii standard i grenlandzkiej oraz po 200 sztuk samic każdej z pozostałych odmian.
• zachowanie zmienności genetycznej w chronionych populacjach oraz
• zachowanie wzorca odmian barwnych nutrii.

Przyjęto, że programem hodowlanym ochrony zasobów genetycznych odmian barwnych nutrii objęte będą zwierzęta poddane ocenie wartości użytkowej i hodowlanej zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zwierzęta te muszą pochodzić ze stada wpisanego lub spełniającego warunki wpisu do księgi nutrii oraz zostały uznane za odpowiadające wzorcowi nutrii w poszczególnych odmianach.

Podmiot prowadzący księgę dla nutrii będzie typował zwierzęta do udziału w programie natomiast kwalifikacja zwierząt i stad do udziału w programie będzie dokonywał Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w porozumieniu z Grupą Roboczą ds. ochrony zasobów genetycznych zwierząt futerkowych, na podstawie wniosku hodowcy.

Program realizowany jest wspólnie przez hodowców chronionych odmian barwnych, Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt prowadzące księgę dla nutrii i Gospodarstwo Pomocnicze Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt prowadzące ocenę pokroju oraz Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Krakowie koordynujący działania w zakresie ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich. Zasady uczestnictwa hodowców w programie hodowlanym ochrony będzie określać umowa zawarta pomiędzy hodowcą - właścicielem stada a IZ–PIB.

Realizacja programu zgodnie z założeniami uwarunkowana jest możliwościami zapewnienia środków finansowych na częściowe pokrycie dodatkowych kosztów utrzymania zwierząt w stadach uczestniczących w programie..

Podmioty zaangażowane w realizację programu zabiegają o uzyskanie środków finansowych na jego realizację ze środków budżetowych przeznaczonych na dotacje przedmiotowe dla podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa, programów rolno-środowiskowych i projektów badawczych placówek naukowych oraz ze źródeł pozarządowych.

Nadzór nad realizacją programu hodowlanego ochrony sprawuje Grupa Robocza ds. ochrony zasobów genetycznych zwierząt futerkowych działająca przy Instytucie Zootechniki PIB.

Grupa Robocza dokonuje oceny efektywności działania programu poprzez analizę przebiegu realizacji celów, w szczególności w odniesieniu do liczebności populacji – analiza coroczna, jak również wyników rozrodu oraz oceny fenotypu.

Odmiany te są niezwykle cennym elementem genetycznej różnorodności roślinożernych zwierząt futerkowych, a także świadectwem historii polskiej hodowli tych zwierząt. Dlatego też w celu rozwoju chronionych odmian nutrii realizatorzy programu podejmą działania w kierunku promocji i propagowania hodowli tychże odmian nutrii. Jest nadzieja, że podjęte działania pomogą w zachowaniu wieloletniego dorobku w zakresie hodowli nutrii i będą sygnałem dla hodowców, że ich praca jest doceniana i potrzebna.

Nutria standard (fot. D. Kowalska)

Nutria grenlandzka (fot. D. Kowalska)

Nutria stalowo srebrzysta (fot. D. Kowalska)

Nutria bursztynowo-złocista (fot. D. Kowalska)

Dane kontaktowe Hodowców:

• Stacja Doświadczalna Katedry Hodowli Drobiu, Zwierząt Futerkowych i Zoohigieny Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie
  Tel 12 6624036; 12 6624079; 12 6368071
  Nutrie standardowe
• Jan Wojtulewicz
  Tel 85 7197111
  Nutrie standardowe, grenlandzkie, czarne dominujące, pastelowe, bursztynowo-złociste
• Mirosław i Aleksandra Biedziak
  Tel 61 2910387
  Nutrie standardowe, grenlandzkie, czarne dominujące, bursztynowo-złociste, perłowe